بخار اشباع (Saturated Steam) به بخاری گفته می‌شود که در تعادل حرارتی با آب مایع در همان فشار قرار دارد. این بدان معناست که در دمای مشخصی، بخار و آب می‌توانند هم‌زمان وجود داشته باشند بدون اینکه یکی از فازها کاملاً به دیگری تبدیل شود. در این حالت، هرگونه افزودن گرما منجر به تبخیر بیشتر آب و هرگونه از دست دادن گرما منجر به میعان بخار می‌شود، بدون تغییر در دما و فشار، این بخار به دلیل قابلیت بالای انتقال حرارت و پایداری دما، کاربرد فراوانی در صنایع مختلف دارد.
چگونه بخار اشباع تولید می‌شود؟
تولید بخار اشباع عمدتاً از طریق دیگ بخار انجام می‌شود. در این فرآیند، آب درون بویلر بخار تا دمای اشباع گرم می‌شود. پس از رسیدن به این دما، آب شروع به تبخیر کرده و بخار تولید می‌شود. اگر گرمایش متوقف شود در نقطه‌ای که تمام مایع به بخار تبدیل نشده، بخار حاصل، بخار اشباع خواهد بود.
فشار و دمای اشباع در ارتباطی مستقیم هستند. به‌عنوان مثال، در فشار اتمسفریک (حدود 1 بار)، دمای اشباع تقریباً 100 درجه سانتی‌گراد است.
در هلدینگ دابو صنعت، تولید بخار اشباع با بهره‌گیری از دیگ‌های بخار صنعتی در ظرفیت‌های مختلف تا 30 تن در ساعت انجام می‌شود. این شرکت همچنین تولیدکننده انواع دیگ‌های پیشرفته شامل دیگ چگالشی، دیگ آب‌گرم، دیگ آب داغ، دیگ نمک مذاب و دیگ روغن داغ است که در کاربردهای متنوع صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. طراحی بویلرهای دابو صنعت با هدف بهره‌وری بالا، ایمنی و انطباق با استانداردهای جهانی انجام می‌شود.
فرمول‌های مرتبط با بخار اشباع
در طراحی و تحلیل سیستم‌های بخار، برخی روابط مهم بین فشار، دما، آنتالپی و حجم مخصوص مورد استفاده قرار می‌گیرند:
این روابط در طراحی بویلر، محاسبات انتقال حرارت و انتخاب تجهیزات مانند تله بخار، شیرهای کنترل بخار و سپراتورها اهمیت دارند.
جدول مشخصات فنی بخار اشباع
| فشار (bar) | دمای اشباع (°C) | آنتالپی مایع hf (kJ/kg) | آنتالپی تبخیر hfg (kJ/kg) | حجم مخصوص vg (m³/kg) |
| 1 | 100 | 419 | 2257 | 1.673 |
| 5 | 151.8 | 640 | 2108 | 0.374 |
| 10 | 179.9 | 762 | 2015 | 0.194 |
| 20 | 212.4 | 908 | 1890 | 0.099 |
| 50 | 263.9 | 1140 | 1650 | 0.038 |
انواع بخار اشباع
بخار اشباع مرطوب (Wet Saturated Steam):
شامل مخلوطی دو فازی از بخار و قطرات ریز آب مایع است که هنوز تبخیر نشده‌اند یا بخار خشک انرژی خود را از دست داده و میعان جزئی رخ داده است. این رایج‌ترین شکل بخار است که از دیگ‌های بخار خارج می‌شود و ممکن است حاوی ۳ تا ۵ درصد رطوبت باشد. وجود قطرات آب در بخار مرطوب می‌تواند باعث فرسایش و خوردگی داخلی لوله‌ها و تجهیزات (مانند پره‌های توربین) شود و کارایی انتقال حرارت را کاهش دهد، زیرا قطرات آب جرم و انرژی را به طور غیرمفید حمل می‌کنند.
بخار اشباع خشک (Dry Saturated Steam):
بخاری است که تمام مولکول‌های آب آن به حالت گازی درآمده‌اند و هیچ قطره آب مایعی در آن وجود ندارد. این حالت با ادامه گرمادهی به بخار اشباع مرطوب در همان دما و فشار اشباع حاصل می‌شود تا تمام آب مایع تبخیر شود. در بسیاری از متون و کاربردهای صنعتی، عبارت “بخار اشباع” اغلب به “بخار اشباع خشک” اشاره دارد و این دو به جای یکدیگر استفاده می‌شوند
کاربردهای بخار اشباع
بخار اشباع به دلیل انرژی نهان بالای تبخیر و قابلیت انتقال حرارت مؤثر، کاربردهای فراوانی در صنایع مختلف دارد:
- صنایع غذایی: پخت، ضدعفونی و فرآوری محصولات غذایی
- صنایع داروسازی: استریلیزاسیون تجهیزات و محیط‌ها
- نیروگاه‌ها: تولید برق در توربین‌های بخار
- صنایع شیمیایی و پتروشیمی: واکنش‌های گرماگیر و کنترل دمای فرآیند
- صنایع نساجی و رنگرزی: تثبیت رنگ و آماده‌سازی پارچه‌ها
تفاوت بخار اشباع و بخار مافوق گرم (Superheated Steam)
یکی از نکات مهم در طراحی سیستم‌های حرارتی، تمایز بین بخار اشباع و بخار مافوق گرم است:
| ویژگی | بخار اشباع | بخار مافوق گرم |
| دما | برابر با دمای اشباع | بالاتر از دمای اشباع |
| کیفیت | حداکثر 1 | کیفیت مفهومی ندارد |
| توانایی انتقال گرما | بالا | کمتر از بخار اشباع |
| کاربرد | گرمایش مستقیم، استریل | توربین‌ها، خشک‌کن‌ها |
چرا بخار اشباع اهمیت دارد؟
بخار اشباع به دلیل قابلیت کنترل دما، فشار و کیفیت، به‌عنوان یک عامل حرارتی ایده‌آل در بسیاری از صنایع در نظر گرفته می‌شود. استفاده صحیح از بخار اشباع منجر به بهبود راندمان حرارتی، کاهش مصرف انرژی و افزایش ایمنی تجهیزات می‌شود.
جمع بندی
بخار اشباع یکی از پایه‌ای‌ترین و پرکاربردترین اشکال بخار در صنایع مختلف است. درک دقیق رفتار ترمودینامیکی آن، انتخاب صحیح تجهیزات بخار، طراحی سیستم‌های انتقال حرارت و همچنین بهره‌برداری ایمن از بویلرها به آشنایی با ویژگی‌ها، فرمول‌ها و نمودارهای مربوط به بخار اشباع بستگی دارد.
سایر مقالات
برخی محصولات دابو صنعت
